«Η Δημοκρατία της Τουρκίας παλεύει για τη ζωή της»

Ιδιαιτέρως αποκαλυπτική είναι η φράση του «Η δημοκρατία της Τουρκίας παλεύει για τη ζωή της». Υποδεικνύω το «η δημοκρατία της Τουρκίας…» κατ’ αντιδιαστολή στο «η δημοκρατία στην Τουρκία…», στοιχείο που ακόμη και λεκτικά διαφοροποιεί τη δημοκρατία που εμείς εννοούμε, από τον ιδιότυπο τύπο δημοκρατίας που ισχύει στη χώρα. Και προσθέτει εξίσου δραματικά: «Η φυλάκιση του κύριου πολιτικού αντιπάλου τού προέδρου Ερντογάν είναι το χαμηλότερο σημείο μιας δεκαετούς πορείας προς την απολυταρχία. Δεν έχω δει ποτέ τέτοια καταστολή στην Κωνσταντινούπολη. Στα πενήντα χρόνια που ζω εδώ, δεν έχω δει ποτέ τόσα πολλά λεγόμενα μέτρα ασφαλείας στους δρόμους, όσα έχω δει τις τελευταίες μέρες». Για να προειδοποιήσει πως η εκρηκτική κατάσταση δεν έχει τελειώσει ακόμη.

Τονίζοντας ότι η σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης έγινε με «σαφώς χαλκευμένες κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία» και για να καταδείξει την έκταση των αστυνομικών μέτρων, αναφέρει ότι η πλατεία Ταξίμ, ο μεγαλύτερος τουριστικός χώρος της πόλης και κόμβος πολιτικής διαμαρτυρίας, είναι άδειος, αποκλεισμένος από την αστυνομία. Επίσης ότι ο σταθμός του μετρό της πλατείας και πολλοί από τους πιο πολυσύχναστους σταθμούς της πόλης έχουν κλείσει, η πρόσβαση αυτοκινήτων και υπεραστικών λεωφορείων στην Κωνσταντινούπολη είναι περιορισμένη, η αστυνομία ελέγχει τα εισερχόμενα οχήματα και όποιος είναι ύποπτος ότι έρχεται για να διαμαρτυρηθεί, απομακρύνεται. Ο Παμούκ συμπληρώνει την εικόνα των «θλιβερών πολιτικών εξελίξεων», κατά την έκφρασή του, αναφέροντας ότι η πρόσβαση στο διαδίκτυο έχει περιοριστεί, η δε αστυνομία «κάνει αδίστακτη χρήση δακρυγόνων και έχει συλλάβει αμέτρητους ανθρώπους», που όμως η κρατική τηλεόραση και άλλα ελεγχόμενα μέσα δεν προβάλλουν καθόλου. Προσθέτουμε το κλείσιμο για μερικές μέρες μη ελεγχόμενων από την κυβέρνηση τηλεοπτικών καναλιών και την επιβολή χρηματικών προστίμων από την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης, με την κατηγορία ότι μεταδίδοντας σκηνές από τις διαδηλώσεις εκτρέφουν την αναρχία.

 Ο Ιμάμογλου πολιτική απειλή για τον Ερντογάν

Εξηγώντας στους αναγνώστες τού άρθρου του την πραγματική αιτία για τη φυλάκιση Ιμάμογλου, ο κορυφαίος Τούρκος συγγραφέας υπογραμμίζει ότι η δημοφιλία του «ικανού πολιτικού, κύριου αντιπάλου του προέδρου, φέρνει την ισχυρή, αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν σε ένα επίπεδο που δεν έχουμε ξαναδεί. Οι άνθρωποι υπέρ ή κατά της κυβέρνησης συμφωνούν τώρα σε μεγάλο βαθμό σε ένα πράγμα: Ο Ερντογάν βλέπει τον Ιμάμογλου ως πολιτική απειλή και θέλει να τον ξεφορτωθεί».

Ενδιαφέρουσα είναι και η επισήμανση του Παμούκ ότι ο Ερντογάν φαίνεται να χρησιμοποιεί για τον αντίπαλό του το σενάριο που χρησιμοποιήθηκε για τον ίδιο πριν από είκοσι επτά χρόνια, όταν το τότε κοσμικό και στρατιωτικό κατεστημένο, θεωρώντας επικίνδυνο το πολιτικό Ισλάμ, ξέσπασε στη δημοφιλή προσωπικότητα του τότε δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Με αφορμή την απαγγελία ενός ποιήματος σε μία συγκέντρωση, τον κατηγόρησε για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους και τον οδήγησε στη φυλακή για τέσσερεις μήνες. Αυτό που φαίνεται να ξεχνά ο υπερόπτης Ερντογάν και το υποδεικνύει ο συγγραφέας του άρθρου, είναι το γεγονός ότι η δική του φυλάκιση και η αντίσταση που επέδειξε «συνέβαλαν στην περαιτέρω βελτίωση του πολιτικού προφίλ του. Όπως επεσήμαναν ορισμένοι σχολιαστές, η φυλάκιση του Ιμάμογλου, ο οποίος αρνήθηκε τις κατηγορίες και υπόσχεται επίσης να μην υποκύψει, μπορεί στην πραγματικότητα να έχει το ίδιο αποτέλεσμα, να γίνει δηλαδή ο Ιμάμογλου ακόμη πιο δημοφιλής». Θυμίζουμε ότι και άλλοι Τούρκοι πολιτικοί αναδείχθηκαν πρωθυπουργοί, αφού πρώτα πέρασαν για κάποιο καιρό στη φυλακή (Ντεμιρέλ, Ετσεβίτ, Οζάλ).

Κατά τον Παμούκ, υπάρχει και άλλος λόγος πίσω από τα υπό εξέλιξη γεγονότα στη χώρα του. Γράφει χαρακτηριστικά: «Φυλακίζοντας τον Ιμάμογλου, ο Ερντογάν δεν παραγκωνίζει απλώς έναν πιο δημοφιλή πολιτικό αντίπαλο. Επιδιώκει επίσης να πάρει στα χέρια του έναν πλούτο πόρων (ενν. του δήμου της Κωνσταντινούπολης) που δεν μπόρεσε να αγγίξει για επτά χρόνια. Εάν πετύχει, οι επόμενες προεδρικές εκλογές θα περιλαμβάνουν μόνο τα πρόσωπα του Ερντογάν και των υποψηφίων του πάνω από τους τοίχους της πόλης με φωτισμένες πινακίδες».

Αλλά και η κατάληξη του ενδιαφέροντος άρθρου τού νομπελίστα λογοτέχνη συνιστά μία εμπεριστατωμένη ανάλυση και επεξήγηση του ερντογανικού καθεστώτος, ένα είδος μαγνητικής τομογραφίας, θα λέγαμε, στο σώμα της σημερινής Τουρκίας. Άλλωστε, γνώρισε πολύ καλά και ο ίδιος το σκληρό πρόσωπο του καθεστώτος, όταν κατηγορήθηκε για δηλώσεις του που αφορούσαν τη γενοκτονία των Αρμενίων και τους σκοτωμούς των Κούρδων. Είχε πει: «Τριάντα χιλιάδες Κούρδοι και ένα εκατομμύριο Αρμένιοι σκοτώθηκαν σ' αυτή τη γη και κανείς εκτός από εμένα δεν τολμά να μιλήσει γι' αυτό». Στο άρθρο του αναφέρει συγκεκριμένα: «Για όποιον παρακολουθεί στενά την τουρκική πολιτική, αυτό που συμβαίνει δεν είναι έκπληξη. Την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία δεν ήταν μια πραγματική δημοκρατία. Ήταν απλώς μια εκλογική δημοκρατία, όπου μπορείς μεν να ψηφίσεις τον υποψήφιο που προτιμάς, αλλά δεν έχεις ελευθερία λόγου ή σκέψης. Το τουρκικό κράτος προσπάθησε να εξαναγκάσει τον λαό σε κατάσταση ομοιομορφίας (αγγλικός όρος uniformity, που χρησιμοποιείται εδώ για να καταδείξει την επιβολή ομοιόμορφου τρόπου στη σκέψη και συμπεριφορά). Κανείς να μη μιλάει για τους πολλούς δημοσιογράφους και δημόσιους υπαλλήλους που φυλακίστηκαν αυθαίρετα. Κανείς να μη δώσει προσοχή σε όλα όσα συμβαίνουν». Ας σημειώσουμε εν προκειμένω και την…προσεκτική έως παθητική στάση που τηρεί μέχρι τώρα το φιλοκουρδικό κόμμα, προφανώς λόγω της διαφοροποίησης της σχέσης Ερντογάν με τον φυλακισμένο Οτσαλάν, κάτι που ο γνωστός τακτικιστής Τούρκος πρόεδρος φρόντισε να δρομολογήσει, προτού ανοίξει το μέτωπο με τον Ιμάμογλου.

Ερντογάν vs Ιμάμογλου

Όπως οι πλείστοι αναλυτές, και ο Ορχάν Παμούκ δηλώνει αδυναμία να προβλέψει τι θα συμβεί στη συνέχεια. Όμως προειδοποιεί, απευθυνόμενος και στο διεθνές, κυρίως ευρωπαϊκό προφίλ, των αναγνωστών του: «Με τη σύλληψη του Ιμάμογλου, τού πιο δημοφιλούς πολιτικού της χώρας, ακόμη και αυτή η περιορισμένη μορφή δημοκρατίας φτάνει στο τέλος της. Αυτό είναι απαράδεκτο και θλιβερό. Είναι γι’ αυτό που όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν στις διαμαρτυρίες. Προς το παρόν, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί στη συνέχεια».

Αναφορικά με αυτό το τελευταίο, πώς και πού θα οδηγηθούν τα πράγματα στην Τουρκία, θα προσέθετα ότι η πλειονότητα των συμπατριωτών μας προεξοφλούν ότι ο Ερντογάν είναι πανίσχυρος, δεν υπολογίζει κανένα και ότι πολύ εύκολα θα εξέλθει και πάλι νικητής. Ο γράφων θα υπενθυμίσει και παλιότερη δημόσια εκτίμησή του ότι η ιστορία διδάσκει, πως στις κατ’ επίφαση δημοκρατίες, σε ανελεύθερα και καταπιεστικά καθεστώτα, κανείς δεν είναι αμετακίνητος. Αντιθέτως, η μοίρα όλων των δικτατόρων είναι εν τέλει η ίδια: Εκδιώκονται από τον λαό, συνήθως με συνέπειες για τη χώρα, και καταλήγουν είτε στη φυλακή και την περιφρόνηση, είτε φυγάδες μακριά από την πατρίδα τους. Την ίδια στιγμή, ας μη θεωρούμε ότι μια θεαματική αλλαγή στην Τουρκία θα είναι ευκαιρία πανηγυρισμού για τον Ελληνισμό, όπως όταν ο Ερντογάν ανήλθε στην εξουσία. Ούτε να αναμένουμε αφελώς ότι στο πρόσωπο του Εκρέμ Ιμάμογλου θα βρούμε τον δημοκράτη και λογικό συνομιλητή, με τον οποίο θα φθάσουμε σε ένα δίκαιο συμβιβασμό. Ο Ιμάμογλου εκπροσωπεί το άλλο πρόσωπο, το άλλο μισό της Τουρκίας, αυτό των κεμαλιστών, οι οποίοι ζητούσαν από  τον Ερντογάν να γίνει πιο διεκδικητικός, τον κατηγορούσαν για ενδοτισμό έναντι των Ελλήνων και τον καλούσαν να καταλάβει τα νησιά του Αιγαίου που θεωρούν δικά τους και να προσαρτήσει την Κύπρο. Όπως μαθαίνουμε, με ποντιακή καταγωγή ο Ιμάμογλου είναι απόγονος του μεγαλύτερου σφαγέα των Ελλήνων του Πόντου και το έχει καμάρι! Δεν είναι, ωστόσο, Ερντογάν και θα είναι πιο ευάλωτος σε εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις. Πρέπει πάντα να προσεγγίζουμε τα γεγονότα και τις αλλαγές με ρεαλισμό, μακριά από ευσεβοποθισμό και ψευδαισθήσεις.

Για τον Ορχάν Παμούκ

Γεννημένος το 1952 στην Κωνσταντινούπολη, είναι ο μοναδικός Τούρκος λογοτέχνης που έχει βραβευτεί με Νόμπελ. Σπούδασε για τρία χρόνια αρχιτεκτονική, αλλά την εγκατέλειψε χάριν της δημοσιογραφίας. Έζησε στην Αμερική για τέσσερα χρόνια, όπου έδιδε διαλέξεις και εργάστηκε ώς ερευνητής. Εκτός από το Νόμπελ, μυθιστορήματά του κέρδισαν πολλά βραβεία στην Τουρκία και άλλες χώρες, έχουν μεταφραστεί σε πάνω από εξήντα γλώσσες και έχουν γίνει σενάρια για κινηματογραφικές ταινίες. Από την πλούσια εργογραφία του καταγράφουμε: Σκοτάδι και φως, Ο Τζεβντέτ Μπέη και οι γιοί του, Το Κάστρο, Το σπίτι της σιωπής, Το μουσείο της αθωότητας, Ορχάν Κεμάλ, Νύχτες Πανούκλας, Χιόνι, Κωνσταντινούπολη, πόλη και αναμνήσεις, Με λένε Κόκκινο, Η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας τού απονεμήθηκε για το σύνολο του έργου του.    

• Σημείωση: Ολόκληρο το άρθρο του Ορχάν Παμούκ, τόσο στην Αγγλική όσο και στην Ελληνική, βρίσκεται αναρτημένο στο διαδίκτυο.

Φωτό (δεξιά): Ιμάμογλου και Ερντογάν

* Δημοσιογράφος (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.)